प्राचीन मनु—जसबाट हामी ‘म्यान’ भन्ने अंग्रेजी शब्द पाउँदछौँ

यदि हामीले अंग्रेजी शब्द ‘म्यान’ को व्युत्तपति स्वरूपमाथि हेर्छौँ भने यो जर्मनीको पूर्वबाट आएको पाउँदछौँ । मनु हिन्दू धर्मका अनुसार, संसारका प्रथम पुरुष थिए। प्रथम मनुको नाम स्वायंभुव मनु थियो, जो सँग प्रथम स्त्री थिइन् शतरूपा। यी स्वयं भू अथवा पृथ्वीदेखि उत्पन्न हुनको कारण नैं स्वायंभू कहलाए। यिनै प्रथम पुरुष र प्रथम स्त्रीको सन्तानहरूबाट संसारका समस्त मानिसहरूको उत्पत्ति भएको छ। मनुको सन्तान हुनको कारण तीमानव वा मनुष्य कहलाए। स्वायंभुव मनुलाई आदि पनि भनिन्छ। आदिको अर्थ हुन्छ प्रारम्भ। सबै भाषाहरूका मनुष्य-वाची शब्द मैन, मनुज, मानव, आदम, मानिस आदि सबै मनु शब्ददेखि प्रभावित छ। यो समस्त मानव जातिका प्रथम सन्देशवाहक छन्। यी प्रथम माननेका धेरै कारण छन्। सप्तचरुतीर्थका नजीक वितस्ता नदीको शाखा देविका नदीका तटमा मनुष्य जातिको उत्पत्ति भएको छ। प्रमाण यही बताउँछन् कि आदि सृष्टिको उत्पत्ति भारतका उत्तराखण्ड अर्थात् यस ब्रह्मावर्त क्षेत्रमा नैं भएको छ। मानवको नेपालीमा अर्थ छ त्यो जसमा मन, जड र प्राणदेखि कहीं अधिक सक्रिय छ। मनुष्यमा मनको शक्ति छ, विचार गर्ने शक्ति छ, यसै कारण त्यसलाई मनुष्य भन्दछन्। र यी सबै मनुको सन्तानहरू छन् यसै कारण मनुष्यलाई मानव पनि भनिन्छ।

संस्कृत वेदमा मनुको वृतान्त

वैदिक वृतान्तमा दिएअनुसार मनु एउटा धार्मिक मानिस थिए, जो सत्यको पछि लाग्ने गर्थ्यो। किनभने मनु सम्पूर्ण तरिकाबाट ईमान्दार थिए, ऊ सुरुवातबाट नै सत्यवर्ताको रूपमा चिनिएका थिए।

सतपथ ब्राह्मणअनुसार एक अवतारले मनुलाई आउनेवाला जलप्रलयको बारेमा सचेत गराएका थिए । अवतार सुरुमा एउटासाफरी (एउटा सानो माछा) को रूपमा देखापर्यो जब उसले आफ्नो हात एउटा नदीमा धोयो । यस सानो माछाले उसलाई बचाइदिनको लागि मनुलाई आग्रह गरे अनि मनुले दयाले भरिएर त्यस माछालाई एउटा पानीको भाडामा हालिदिए । मनुले यसलाई ठूलो घैटामा राखिन्जेलसम्म यो झन झन ठूलो हुँदै बढ्दैगयो, अनि फेरि मनुले यसलाई एउटा कुवामा हालिदिए । यसरी बढिरहेको माछाको लागि यो कुवा पनि अपर्याप्त भएपछि मनुले फेरि उसलाई एउटा ठूलो पोखरी (जलासय) मा राखिदिए जुन पोखरी सतहबाट दुई योजन (१६ माइल) अग्लो, यतिकै लामो अनि एक योजन (८ माइल) चोडाई भएको थियो । माछा अझ अगाडि बढ्दैगएको हुनाले मनुले यसलाई नदीमा राख्नुपयो तर नदी पनि अपर्याप्त भएपछि उनले यसलाई एउटा महासागरमा राखिदिए । यसो गर्दा माछाले त्यस महासागरको पनि लगभग धेरैजसो भाग भरिदिए ।

यो त्यतिबेलाको कुरा हो जब अवतारले मनुलाई एउटा चाँडै आउनसक्ने विध्वंसकारी जलप्रलयको बारेमा जानकारी गराए । त्यसैले मनुले एउटा ठूलो जहाज बनाए जहाँ उसका परिवार, ९ प्रकारका बीउहरू, अनि पृथ्वीमा फेरि संख्याले भरिदिनको लागि जनावरहरू रहे, किनभने  जलप्रलयले विनास गरेपछिको महासागर र समुद्रहरू घटेपछि संसारलाई मानिस तथा जनावरहरूले पूनः भर्नु आवश्यक थियो । जलप्रलयको समयमा, मनुले आफ्नो जहाजलाई त्यस माछाको सिङ्गमा बाधिदिए जो एक अवतार पनि थिए । उनको जहाज जलप्रलयपश्चात् एउटा पहाडको टाकुरामा गएर अड्कियो । अनि ऊ पहाडबाट तल झर्यो र आफूले पाएको छुटकाराको निम्ति बलिदान तथा बलीहरू चढए । आज पृथ्वीमा रहेका सम्पूर्ण मानिसहरू ऊनैबाट आएका हुन् ।

साभार : नेपाली विकिपिडिया