के हो अम्लीय र क्षारीय भोजन ? कसरी राख्ने सन्तुलन ?
के हो अम्लीय र क्षारीय भोजन ? कसरी राख्ने सन्तुलन ? साधारणतया: हामी अमिलो स्वाद भएको पदार्थलाई अम्ल र टर्रो वा तितो स्वाद भएका पदार्थहरुलाई क्षार भन्छौँ । लिटमस पेपरसँग प्रतिक्रिया गराउँदा अम्लले नीलो लिटमस पेपरलाई रातो र क्षारले रातो लिटमस पेपरलाई निलो बनाई दिन्छ । पानीमा घुल्दा अम्लले हाइड्रोजन आयनहरूमुक्त गरी पानीको PH घटाउँदछ भने क्षारले हाइड्रोक्साईड आयनहरू मुक्तगरी पानीको PH बढाउदछ । पानीको PH लाई तटस्थ मानेर पानीमा भन्दा ज्यादा मुक्त हाइड्रोजन परमाणुहरु भएको घोललाई अम्ल र मुक्त हाइड्रोक्साईड परमाणु धेरै भएको घोललाई क्षार भनिन्छ । पदार्थहरुलाई यसरी अम्लिय र क्षारिय वर्गमा वर्गीकरण गरिरहदा हामीले खाने खानेकुरा पनि अम्लिय र क्षारिय वर्गमा वर्गीकृत हुन्छन् तर खानेकुराहरुको अम्लिय र क्षरीय गुण भोजनको अम्लिय र क्षरीय पन नभएर भोजनको उपपाचन (Metabolism) पश्चात शरीरमा उत्पन्न हुने मेटाबोलिक ईण्ड प्रोडक्ट को अम्लिय र क्षारिय गुण धर्म हो ।
हामीले खाएको खानेकुरा पाचनपश्चात रगत हुँदै कोष-कोषमा पुग्दछ । कोषमा खानाको (उपपाचन / Metabolism (खानाबाट उर्जा उत्पन्न हुने वा महत्वपूर्ण जैव रसायन बन्ने क्रिया) हुन्छ । यसरी खानाको उपपाचन हुर्दै गर्दा उपपाचन सँगै हामीलाई काम नलाग्ने पदार्थहरुको उत्पादन पनि भईरहेको हुन्छ । यी काम नलाग्ने तत्वहरुको प्रकृति अम्लिय, क्षारिय वा तटस्थ हुन सक्छ । भोजनको उप पाचन पश्चात उत्पादित यि अवशादहरूले शरिरको PH मा प्रत्यक्ष असर पुर्याउदछ । उपपाचन पश्चात अम्लिय अवशाद उत्पादन गर्ने भोजनलाई अम्लिय भोजन क्षारिय अवशाद उत्पान गर्ने भोजनालाई क्षरीय भोजन र तटस्थ अवशाद उत्पादन गर्ने भोजन लाई तटस्थ भोजन भन्ने गरिन्छ ।
यसरी भोजनको उपपाचनमा उत्पन्न भएका उपपाचयी अवशादहरूले कोष भित्रै रहीरहेको कोषको PH लाई दखलदिएर कोषको कार्य क्षमतालाई गडवड गरिदिन्छ । खासगरी कोषमा जम्मा भएका अम्लिय अवशादहरु कोषको स्वास्थ्यको लागि अत्यन्त हानीकारक सिद्ध हुनसक्छ । यसैले कोष भित्र अम्लिय अवशाद जम्माहुने वित्तिकै यो अवशादलाई रगतहुदै किड्नी फोक्सो छाला आदि भएर पिसाब, प्रश्वास र पसिनाको माध्यमबाट बाहिर फ्याक्नुपर्ने हुन्छ । यो कार्य गर्नका लागि सर्व प्रथम यी अम्लिय अवशादहरू रगतमा पुग्दछन् र रगतको उज् घटाउन थाल्छ तर शरिरको समस्थिती तन्त्र सक्रिय भएर विभिन्न निष्काशन निकाय मार्फत यी तत्वहरूको बाहिरगमन हुनथाल्छ तर अम्लिय अवशादको मात्रा धेरै छ भने शरिरका अन्यभागमा संरक्षित क्षारिय खनिजहरुसँग प्रतिक्रिया गरेर शरीरले यी तत्वहरूको बफर गर्दछ । यसरि उपपाचन पश्चात अम्लिय र क्षारिय अवशाद उत्पन्न गर्ने भोजनलाई क्रमशः अम्लकारक र क्षारकारक भोजन भनिन्छ । स्वास्थ्यका दृष्टिकोणले अम्लकारक भोजनको मात्रा ज्यादा हुन वा क्षारकारक भोजनको मात्रा कमहुनु राम्रो होइन । साधारणतः सु–स्वास्थ्य बनाई राख्नका लागि ८० प्रतिसत क्षारिय २० प्रतिसत अम्लिय भोजन हुनु राम्रो हो ।
हाम्रो शरीरमा अनिवार्य रुपमा चाहिने क्याल्सियम, फोस्फोरस, पोटासियम, सल्फर, सोडियम, क्लोरिन, कपर म्याग्निसियम, आयोडिन म्यागाजीन, आइरन, जिक फ्लोरिन क्रोमियम र कोबालट गरेर १५ प्रकारका क्षार तत्वहरू छन् । रगतमा अम्लता बढ्न लागे तुरुन्त यी क्षारहरुले समस्थितीमा ल्याई हाल्ने गर्दछ ।
अम्लकारक भोजनहरु
१. माछा, मासु, अण्डा जस्ता मांसजन्य खाद्यान्नहरु ।
२. तारेको भुटेको मसलादार एवं गरिष्ठ भोजनहरु ।
३. परिस्कृत (Refined) खाद्यान्नहरु ।
४. रेसाचोकर एवं अत्यावश्यक तत्वहरू फ्याकिएका खाद्यान्नहरु ।
५. मैदा र बेशनबाट बनेका खानेकुराहरु ।
६. सेतो चामल र चामलबाट बनेका खाद्यपदार्थहरु ।
७. चिनी, मिश्री, चकलेट चास्नीमा बनाएका र मिठाईहरु।
८. बोतल र बट्टा बद्ध खानेकुराहरु ।
९. नमकिन, विस्कुट,पाउरोटी,चाउचाउ, समोसा,कचौरी,पकौडी ।
१०. चिया, कफि, हर्लिक्स, वर्नभिटा, हट चक्लेट आदि ।
११. बोक्रा फ्याकेको दाल ।
१२. जाँड, रक्सी, वियर, हुवस्की, ब्राण्डी ताडी आदि मादकपदार्थहरू ।
१३. चुरोट, बिडी, सुर्ती, खैनी, गुल, बज्जर र हुक्का जस्ता सुर्तीजन्य पदार्थहरू।
१४. अतितातो, अतिपिरो, अतिचर्को खानेकुराहरू ।
१५. धेरैबेर पकाएर प्राकृतिक गुण धर्म नष्ट भईसकेका खाद्यान्नहरू ।
क्षारकारक भोजनहरु
१. बोक्रा सहितका ताजा फलफुलहरु।
२. हरिया सागपातहरू ।
३. चोकर रेशा र बोक्रायुक्त अन्य भोजन ।
४. फलफुलको रस,जमराको रस एवं अन्य वनस्पतीहरूको रस ।
५. अंकुरित अनाज ।
६. नरिवल पानी ।
७. पानीमा भिजाईएको ड्राई फ्रुट ।
८. मौषमी फलफुल एवं तरकारीहरु ।
९. प्राकृतिक गुण धर्म यथावत राखेर पकाइएको खानाहरु ।
शरिरमा अधिकांश रोगहरुको उत्पत्ति हामीले खाने खानेकुरामा अम्ल र क्षारकारक खाद्यान्नको सहि सन्तुलन हुन नसक्दा हुन्छ । यदियसो भएर रोग उत्पन्न भएको भए खानामा अम्ल र क्षारको सन्तुलन गरेदेखि रोग पुनः ठिक पनि भईहाल्छ । हाम्रो शरिर ८० प्रतिसत क्षारिय र २० प्रतिशत अम्लिय घोलबाट बनेको छ । यो प्राकृतिक ब्यवस्थालाई बनाई राख्नहामीले यहि अनुपातमा अम्लिय र क्षारिय भोजन गर्नुपर्छ ।
क्षारीय भोजनका फाइदाहरु
१. शरीरमा उपपाचन पश्चात बनेका अम्लिय अवशादहरु हटाउन मद्धत गर्दछ ।
२. शरीलाई निर्मलीकृत गरेर विष रहित बनाउँदछ ।
३. क्षारीय भोजन सुपाच्य हुन्छ । पचाउन सरल भएकाले पाचनका लागि अतिरिक्त उर्जा खर्च हुदैन ।
४. खाने मान्छेलाई उर्जावान बनाउँदछ ।
५. तौल घटाउन सहयोग पुर्याउँदछ ।
६. शारीरिक पिडा र कष्ट घटाउन मद्धत गर्दछ ।
७. प्रेशर, ब्लड ग्लुकोज र ब्लड कोलेस्ट्राल सन्तुलन कायम गराउँदछ ।
८. दाँत र गिजालाई मजबुत बनाई राख्दछ ।
९. प्रतिरक्षा प्रणालीलाई मजबुत बनाउँदछ ।
१०. चाडै बुढो हुनदिदैन ।
अम्लिय भोजनका बेफाइदाहरु
१. हड्डीको हड्डी घनत्व कम गर्दछ ।
२.अम्लपित्त बढाउँदछ ।
३. पथ्थरी बन्ने क्रियालाई बढाउँदछ ।
४. दीर्घकालिन पिडालाई अझै बढाउँदछ ।
५. हर्मोनहरु को स्तर गडबड बनाउँदछ ।
६. समस्थितितन्त्रलाई गडबड बनाईदिन्छ ।
शरीरमाअम्लको मात्रा बढेर जादा शरीरका अंड्डहरु कमजोर एवं अस्वास्थ्य हुन थाल्दछन् । अम्लताको कारणले आएको कमजोरीका कारण शरीर, रोगी र असमयमा नै बृद्ध हुदै जान्छ । यसरी शरीरमा अम्लता बढ्न थाले पछि शरीरले रगत, हड्डी वा अन्य तन्तुमा जम्मा भएर बसेको क्षारहरुलाई अम्ल प्रभावित क्षेत्रमा तान्न थाल्दछ । यसो हुँदा प्रतिरक्षा प्रणाली कमजोर हुने, हड्डीहरुको घनत्व घट्ने, छालाको कान्ती घट्ने, कपाल फुल्ने जस्ता समस्या देखा पर्दछ।
कसरी गर्ने सन्तुलित ?
हामीले हाम्रो शरीरमा अम्ल र क्षार सन्तुलित राख्न खानको पाँच भागमध्ये चारभाग साग फलफुल सलाद एवं रंकुरित अनाजलाई समावेश गर्नु पर्दछ भने १ भाग मात्र अन्नदाल गेडागुडी आदि संलग्न गर्नुपर्दछ । यदि यो अनुपातमा खान सकिदैन भनेपनि ३ भाग क्षारिय भोजन र १ भाग अम्लिय भोजन खानुपर्दछ । खनाद्वारा अम्ल र क्षारको सन्तुलन बनाउनको लागि निम्न लिखित अनुपातमा खाने गरौँ ।
१. २५ प्रतिशत मौषमी र क्षेत्रियफल
खानाको २५ प्रतिशत हिस्सा मौषमअनुसारको फलफुल र क्षेत्रियफलफुलले ओगट्नुपर्दछ । फलफुललै खाए भन्दैमा सो फल ऋतु अनुसारको छैन र स्थानिय हैन भने त्यस्तो फलखानको कुनै अर्थ रहदैन ।
२. २५ प्रतिशत मौषमी र क्षेत्रिय तरकारी
फलफुल जस्तै हामीले खाने खानको २५ प्रतिशत हिस्सा मौषमी र क्षेत्रिय तरकारीहरुले ओगट्नुपर्दछ ।
३. १० प्रतिशत सलाद
खानाको १० प्रतिशत हिस्सा काक्रो गाजर, बन्दा, मूला, टमाटर जस्ता सलादले ओगट्नुपर्दछ ।
४. १० प्रतिशत अंकुरित
खानाको १० प्रतिशत हिस्साअंकुरित अनाजवा अमृत भोजनले ओगट्नुपर्दछ ।
५. २० प्रतिशत अन्न
खानाको २० प्रतिशत हिस्सा चामल, मकै, गहुँ, फापर, जौ, कोदो, जुनेलो, सामाकागुनी, ज्वार बाजरा जस्ता अन्नले ओगट्नुपर्दछ ।
६. ५ प्रतिशत दाल
खानाको ५प्रतिशत हिस्सा, दाल गेडागुडी लिनुपर्छ ।
७. ५ प्रतिशत दुध दहि
हिस्सा प्राकृतिक रुपमा तयार गरिएका दुध दहि महि जस्ता दुध जन्य पदार्थले लिनुपर्दछ । दुध दहि महिको सम्भावना नभएको ठाउँमा काजु, पिस्ता, बदाम, मुमफलि, ओखर काचो नरिवल आदिको समावेश गराएको राम्रो हो ।
के गर्न सकिन्छ ?
१. विहानै चिया, कफि, हलिक्स, बोर्न भिटा जस्ता पेयको साटो महपानी, कागतीपानी, फलफुलको सुप आदि पिउने बानी बसालौ ।
२. कोकाकोला, फन्टा, पेप्सिकोला जस्ता सफ्ट ड्रिंकको बदलामा मोही, लस्सी, मह कागतीपानी र फलफुलको रस पिउने गरौँ ।
३. माछा मासु, अण्डा, पनिर, चिजजस्ता प्राणीबाट प्राप्त प्रोटिनको साटो बनस्पतिबाट प्राप्त प्रोटिनहरु लाई आफ्नो खानेकुरामा समावेश गरौँ ।
४. खानामा गुलियो पन ल्याउनु पर्दा चिनी मिश्री सख्खर जस्ता पदार्थ नहालेर मह, खुदो, उखुको रस वा चुकुन्दरको रस प्रयोग गर्ने गरौँ ।
५. परिस्कृत खाद्यान्नहरुको साटो प्राकृतिक खानेकुराहरु नै खाने गरौँ ।
६. सकेसम्म अर्गानिक खानेकुराहरु रोज्ने गरौँ ।
*डा. हेमराज कोइराला योगी चितवनको भरतपुर-१, वागीश्वरी स्थित योगी नरहरिनाथ योग तथा प्राकृतिक चिकित्सालयका मेडीकल डाईरेक्टर हुन् ।
यो पनि पढ्नुहोस्
प्राकृतिक चिकित्सामा भान्साको वर्गीकरण
खाना खाँदा अवलम्बन गर्नुपर्ने नियमहरू
भोजन को सँग गर्ने को सँग नगर्ने
महिलाहरुले खानैपर्ने ६ प्रकारका खानाहरु
थप जानकारीमूलक लेखहरुको लागि तलको पेज लाइक गर्नुहोस् :
Yogi Naraharinath Yoga & Nature Cure Hospital
